Salaysay ed Litiratura na Pangasinan: Ag Umpapatey so Salitan Pangasinan



Dia ed antikey a salaysay nen Armando R. Ravanzo ya Is Pangasinan A Dying Dialect?, tinepet na anulat no umpapatey la so salitan Pangasinan. Say ebat ko ed samay tepet to, andi tan aya met so ebat ko ed samay salaysay a Pangasinan: A Dying Dialect ya sinulat na sakey a U.P. professor ya si Ernesto M. Serote. Maksil so pananisiak tan amtak ya dakel so onabobon ya ag umpapatey so salita tayo. Dingay unbabaleg so papulasion na luyag, undadakel met so manuusar ed abitlan salita. Balbaleg la balet so inpanguman na salitan Pangasinan no ikumpara nen antis ya sinmakbit iray Kastila ed pampang na Caboloan. Say salita ya amta na balon Pangasinansi et amay ataoir ed atateng da odino amay naaralan ed abung.



A singa saray arum met ya salita, oalay duaran klasi na salitan Pangasinan - manguna imay ordinario, uusaren ed abung tan kasual ya osa-osa; tan kumadua, amay atagey a klasin Pangasinan ya uusaren daray umaanlong tan tumatagaumen nensaman. Say atagey a klasin Pangasinan so abayag lan abalang o naandi ta nabilang labat iray umaanlong tayo nensaman angga ni ed natan. Naandi met laray tumatagaumen a makaamta na karaanan ya litiratura tayo a singa saray anlong (verse), uliran (legend), dangoan o cansion (song), diparan (proverbs), pabitla (riddles) tan arum niran sulsulat a parti komun na litiratura tayo natan no ag iraya alinglingoanan.



Literary Genocide. Aya so asagmakan na litiraturan Pangasinan. Nen panaon na Kastila, linmesa iray aoiran tan iscuilaan no iner say midium na panagbangat et say bayes a salita. Inpaneknek daray prayli so panusar na salitan Kastila laut la'd saray kailin anacbanua. Nen panaon na inpan-alsa o ribolusion, mas nilablabay ni na ribolusionarion pa-Pangasinansi so mibakal ya usar so barang tan paltug nen say mangusar na ploma tan papil. Untan met so agaoa nen oala tayo ed ley na America. Inpaneknek da met so panusar na salitan Inglis. Dia ed panamegley daray mamaistro tan libron lugan na barkon Thomas, masimoon tayon inmonor ed sikara tan nansalat na salita a singa nansalat na solong a kaoes. Nen inbeneg a siglo, oala ray pigaran sumusulat ya Pangasinansi balet nansulat ira ed salitan Inglis tan Filipino - say apilin linguahi nasional na Pilipinas. Ayan linguahi et salita daray Tagala.



Dia ed inlabas na apat a lasus ya taon nansiansia so salitan Pangasinan anggano oala ya ed dalem na duara ed saray linguahi mundial - say Kastila tan Inglis. Mangbalet ag iya binmuna a singa saray salitan Tagalog, Bisaya tan Iluko. Say amtak a rason o sengegan, agimperan so ibolusion na salita tayo lapu'd ta anggapoy sumusulat tayon angusar ed saya tan anggapoy maseet ya anipon tan angisalin ed saramay gendat o karaanan a taoir tayon sulsulat. Say asumapalan to, inatey so litiraturan Pangasinan.



Kapigan labat, nen katakdang na balon milinio, abuo so Ulupan na Pansiansia'y Salitan Pangasinan dia ed inpanguna nen Jaime P. Lucas. Nibagak ya ebat met iya ed salaysay nen Ravanzo tan Sotero. Say Balon Silew, opisial a pablikasion na Ulupan so mansisirbin palapagan na kontimporarion litiratura na Pangasinan. Oala ray pinmaoay a pigaran umaanlong tan sumusulat na salaysay ed saray inmunan paoay na Balon Silew a singa sikara nen Sergio A. Bumadilla, Leonarda C. Baltazar (Amor Cico), Nap Resultay, Dr. Linda R. Andaya, Dr. Fe S. Soriano, Dr. Fe P. Fernadez, Isaak Ballesteros tan Leo P. De los Angeles. Sikaraya so mangipapalakay na nayarin panlapuan na bini ya manpabuna na litiratura tayo naani. Nayari met ya dia ed panamegley na Ulupan tan saray manangaro na salita tayo, unalagey so balon Aoiran na Pangasinan (Pangasinan Academy of Letters.)



Bilang panumpal, say bilay na sakey a salita, oala'd mabunan litiratura. No mabuna so litiratura tayo, anggapoy Pontius Pilaton makapangibagay umpapatey so salitan Pangasinan.

Comments

Popular posts from this blog

About | Santiago Villafania

Gamal: A Collection of Pangasinan Short Stories