The following tale is based on a Pangasinan oral literature about the legend of SiBulan and the origin of the moon.
SiBulan
(Say uliran no iner so nanpuan na Bulan)
Nen saman ya panaon aman nen ogaw ni’y Caboloan, oala’y sakey a prinsisan manngara’y Ilalo ya agay la’y limgas to. Asakbay a naoli’d ina si Ilalo balet pinabaleg na ama ton ari ed kamaongan tan maong a piaarap ed saray totoo.
Osa-oasa ed loob tan paoay na nanarian so limgas nen Ilalo. Amayamay so anakbanua tan oala’y dengel iran sankaili so kinmaraw tan kinmerew na lima to bangbalet anggapo’y apili to ed sikara.
Mabetbet ton igeet ed si ama to ya ag to labay so miasaoa ed sankaili no ag ta dia’d sakey lamlamang ed saray kaluyagan to anakbanua man ono andi. Lapu’d ta pinabli ton maong so anak to, inabuloyan na ari so pilalek tonia tan dia’d paga to met lan ompano ag laingen naasaoa so anak to laut la ya manduamplo tan siam a taon la’ya.
Impakabat na ari so piaet na prinsisa ed intiron luyag tan ontan la’y liket da’ra’y babalolaki kanian mapeleng tan maseseg iran kinmaraw ag la pigan nagamoran da’y panangaro na prinsisa. Sakey la ed saraya si SiBulan a manaayam ed sangput na nanarian. Nakaukulan to nin balioen so pito’ran uma tan pugaro sakbay a makasabi ed nanarian.
Nen onan akagatin ed solar na nanarian si SiBulan, angigaton iya na bonga-bonga’y kiew tan kakanen para ed saray anito tan angiter na pasintabi iran orasion insan tinmuloy ed saray pangaoan na ayayep no iner intangkap to saray manag-asikaso so lima’ran dereoeg tan baka ya aoit to para ed say ari.
Dia ed durungaoan balet banbantagan nen Ilalo so lakin balon salta a manaakar paunla’d kaoalaan to. Kapetek nen SiBulan angiter na galang tan inkuan to,
“yaliling ka agi ed bonga’y kamantilis
a diman nibanda ed sangan alunggaoit
ag ka nagaoat na anggan dinan ya kalaoit
napelag kan siansia no nabasibas kay linggis”
Akaimis labat so marikit tan tinepet to’y mapagalang a ngaran tonia insan la amatanir.
Kaimbuasan imbalikas nen SiBulan so pegdat to tan inkuan na ari ya ag to napanuleyan so liknaan na anak to balet ag to sesebelan ya ompetek iya ed si Ilalo.
Dia’d kumaduan impannengneng nen Ilalo tan si SiBulan naimano la na ari so panibeg na anak to ed balolaki ta ag niyamut na mata tan yumis na imis to.
Maliket ya anempet si SiBulan laut la ta inabuloyan iya na prinsisa ya ompetek.
Dia’d inyakar to lamet nen SiBulan ed nanarian, impaoit na ina to so pigaran nilagan kaoes tan aysing para ed si Ilalo tan impaoit to met so garing a tintinereoan ta pian oala’y silew to no nalabian ed dalan.
Nanlapu’d saman anta to la nen Ilalo no nitan la’y SiBulan ta nabantagan to’d kaoalaan ton durungaoan so lioaoa’y tintinereoan.
Balet oala ‘ra’y anakbanuan makakaibeg ed si SiBulan ta alikas da lan sikato so pilien na prinsisa. Aminsan a labi tinambangan tan sinisigbat da’y SiBulan ed loob na kakieoan. Naimatonan na Ama-Gaolay so ginaoa ra ed SiBulan tan dia’d pasnuk to imbasig to’y makmaksil a lasi ya sengega’y inkatiguay da’ra’y angabil tan masakit ed si SiBulan. Akasabi ni’d solar na nanarian si SiBulan balet amayamay la’y dalan naandi ed sikato. Binmaleg lan binmaleg so dalang na garing a tintinereoan tan inakmon na lioaoa’y laman nen SiBulan insan iya linmetaw ed dagem.
“SiBulan! SiBulan!”' eyag da’ra’y akanengneng ed sikato. Atandagan to met nen Ilalo so lioaoan amaatagey lan amaatagey angga’d asakuban na lurem. Aman so sangput ya impanengneng da ed si SiBulan tan nanermenan ton maong nen Ilalo.
Onong ed tongtong da’ra’y totoo ed nanarian, ag la akiasaoa’y Ilalo. Inanap to so ina nen SiBulan tan sikato so nanasikaso angga’d impatey tonia.
Tinmakken ya masulok a sanlasus a taon si Ilalo tan angga’d sangput ya engas to ngaran nen SiBulan so tinaoag to.
Tinmerter so lua na dyusan si Aro ta asasnit ed pagew to so panangaro nen Ilalo ed si SiBulan. Kinerew to ed say Ama-Agaolay a pannengnengen to’y SiBulan tan si Ilalo.
Onong ed tongtong da’ra’y akaimaton, linmeksab ed abay nen Ilalo si SiBulan sakbay a nauyos so linaoa to. Say kuan da’ra’y arum balet, nen alaknaba’y lioaoa nen SiBulan so laman nen Ilalo, pinmaoil ima’y limgas to a singa nen marikit ni, insan iya inakmon na lioaoa tan naandipat ya benget la.
Nanlapu’d saman mabetbet lan manpapanengneng si SiBulan ed karaklan. Kanian saray totoon daan no nabantag da’y tulaw, “Balbaleg SiBulan. Maliwlioaoa’y lupa to natan.” so mabetbet ya nabalikas da. Say kaabay to kono ya labiteoen et say pinabli ton si Ilalo.
SiBulan
(Say uliran no iner so nanpuan na Bulan)
Nen saman ya panaon aman nen ogaw ni’y Caboloan, oala’y sakey a prinsisan manngara’y Ilalo ya agay la’y limgas to. Asakbay a naoli’d ina si Ilalo balet pinabaleg na ama ton ari ed kamaongan tan maong a piaarap ed saray totoo.
Osa-oasa ed loob tan paoay na nanarian so limgas nen Ilalo. Amayamay so anakbanua tan oala’y dengel iran sankaili so kinmaraw tan kinmerew na lima to bangbalet anggapo’y apili to ed sikara.
Mabetbet ton igeet ed si ama to ya ag to labay so miasaoa ed sankaili no ag ta dia’d sakey lamlamang ed saray kaluyagan to anakbanua man ono andi. Lapu’d ta pinabli ton maong so anak to, inabuloyan na ari so pilalek tonia tan dia’d paga to met lan ompano ag laingen naasaoa so anak to laut la ya manduamplo tan siam a taon la’ya.
Impakabat na ari so piaet na prinsisa ed intiron luyag tan ontan la’y liket da’ra’y babalolaki kanian mapeleng tan maseseg iran kinmaraw ag la pigan nagamoran da’y panangaro na prinsisa. Sakey la ed saraya si SiBulan a manaayam ed sangput na nanarian. Nakaukulan to nin balioen so pito’ran uma tan pugaro sakbay a makasabi ed nanarian.
Nen onan akagatin ed solar na nanarian si SiBulan, angigaton iya na bonga-bonga’y kiew tan kakanen para ed saray anito tan angiter na pasintabi iran orasion insan tinmuloy ed saray pangaoan na ayayep no iner intangkap to saray manag-asikaso so lima’ran dereoeg tan baka ya aoit to para ed say ari.
Dia ed durungaoan balet banbantagan nen Ilalo so lakin balon salta a manaakar paunla’d kaoalaan to. Kapetek nen SiBulan angiter na galang tan inkuan to,
“yaliling ka agi ed bonga’y kamantilis
a diman nibanda ed sangan alunggaoit
ag ka nagaoat na anggan dinan ya kalaoit
napelag kan siansia no nabasibas kay linggis”
Akaimis labat so marikit tan tinepet to’y mapagalang a ngaran tonia insan la amatanir.
Kaimbuasan imbalikas nen SiBulan so pegdat to tan inkuan na ari ya ag to napanuleyan so liknaan na anak to balet ag to sesebelan ya ompetek iya ed si Ilalo.
Dia’d kumaduan impannengneng nen Ilalo tan si SiBulan naimano la na ari so panibeg na anak to ed balolaki ta ag niyamut na mata tan yumis na imis to.
Maliket ya anempet si SiBulan laut la ta inabuloyan iya na prinsisa ya ompetek.
Dia’d inyakar to lamet nen SiBulan ed nanarian, impaoit na ina to so pigaran nilagan kaoes tan aysing para ed si Ilalo tan impaoit to met so garing a tintinereoan ta pian oala’y silew to no nalabian ed dalan.
Nanlapu’d saman anta to la nen Ilalo no nitan la’y SiBulan ta nabantagan to’d kaoalaan ton durungaoan so lioaoa’y tintinereoan.
Balet oala ‘ra’y anakbanuan makakaibeg ed si SiBulan ta alikas da lan sikato so pilien na prinsisa. Aminsan a labi tinambangan tan sinisigbat da’y SiBulan ed loob na kakieoan. Naimatonan na Ama-Gaolay so ginaoa ra ed SiBulan tan dia’d pasnuk to imbasig to’y makmaksil a lasi ya sengega’y inkatiguay da’ra’y angabil tan masakit ed si SiBulan. Akasabi ni’d solar na nanarian si SiBulan balet amayamay la’y dalan naandi ed sikato. Binmaleg lan binmaleg so dalang na garing a tintinereoan tan inakmon na lioaoa’y laman nen SiBulan insan iya linmetaw ed dagem.
“SiBulan! SiBulan!”' eyag da’ra’y akanengneng ed sikato. Atandagan to met nen Ilalo so lioaoan amaatagey lan amaatagey angga’d asakuban na lurem. Aman so sangput ya impanengneng da ed si SiBulan tan nanermenan ton maong nen Ilalo.
Onong ed tongtong da’ra’y totoo ed nanarian, ag la akiasaoa’y Ilalo. Inanap to so ina nen SiBulan tan sikato so nanasikaso angga’d impatey tonia.
Tinmakken ya masulok a sanlasus a taon si Ilalo tan angga’d sangput ya engas to ngaran nen SiBulan so tinaoag to.
Tinmerter so lua na dyusan si Aro ta asasnit ed pagew to so panangaro nen Ilalo ed si SiBulan. Kinerew to ed say Ama-Agaolay a pannengnengen to’y SiBulan tan si Ilalo.
Onong ed tongtong da’ra’y akaimaton, linmeksab ed abay nen Ilalo si SiBulan sakbay a nauyos so linaoa to. Say kuan da’ra’y arum balet, nen alaknaba’y lioaoa nen SiBulan so laman nen Ilalo, pinmaoil ima’y limgas to a singa nen marikit ni, insan iya inakmon na lioaoa tan naandipat ya benget la.
Nanlapu’d saman mabetbet lan manpapanengneng si SiBulan ed karaklan. Kanian saray totoon daan no nabantag da’y tulaw, “Balbaleg SiBulan. Maliwlioaoa’y lupa to natan.” so mabetbet ya nabalikas da. Say kaabay to kono ya labiteoen et say pinabli ton si Ilalo.
Comments