Riklamasion ed Pankaluyagan a Kuritan o Litiratura

Napantotoonan natan na sakey a National Artist for Literature so pilalek ton “Reklamasyon sa Pambansang Gunita” ya say labay ton nagawa et say pamawi na karaanan ono tawir a litiratura ya onkana ed lapag a bansa. Balet no say pantutongtongan la et say litiraturan pambansa karaklan no aliwan amin ed saraya et nisulat ed salitan Tagala. Ag onaaboloy iyan sumusulat ed piaet tonian ikikinon a too ta sakey iyan makasengeg ed lalon kabalang na litiraturan nisulat ed abangonan a salita.

No saray anlong, pangoliran, tongtong tan arum ni’ran kabiangan na kuritan o litiraturan Pangasinan et yalis ono ipatalus ed Tagalog o Filipino, ag ombayag manmaliw layan kabiangan na litiraturan Tagalog/Filipino tan nayarin agla nabirbir ono birbiren so nanlapuan ton salita dia ed arapen iran panaon.

Mas mararakep no say gawaen tayon riklamasion et onkana para ed lapag a luyag ta sikatoya so nakaukulan laut la ya say litiraturan Pangasinan et wala la’d tambib na kabalang ono (d)ibolusion.

Manlimamplon taon lan dinmeen so pluma da’ra’y sumusulat a Pangasina ono Pangasinense. Ag la amta na tobun-balo tan wala ni’ra’d kalangweran ira’y tawir tayon dangoan, anlong, uliran tan saray alinglingwanan la’ran “oral literature” a kuan. Saraya komun so nepeg tayon iriklama ono bawien tan pasimbaloen no nakaukulan para ed saray kailalakan tayo natan tan dia ed arapen.

Say bilay na sakey a salita
Wala’d mabunan litiratura

Aya so mabetbet kon ibabaga tan ipapaneknek ed saray makakalingwan lan sumusulat tan umaanlong tayo. Aminsan say Pangasinan et wala’y dili ton litiratura a sarag ton mipara ed saray litiratura na Tagalog, Cebuano, Ilocano, Bicolano, Waray, Hiligaynon, Kapampangan tan arum ni’ra.

Dinmalan so Golden Age na Pangasinan Literature nen panaon da’ra’y zarzuelista, balet nagmaliw a tanson panaon ta angga’d natan ag ni binmulaslas so Renaissance na litiraturan Pangasinan. Pigpigara nen say kawayan iran bolo so mansusulat ed salita tayo natan. No wala bilang et manbibinukbukuran ira ta anggapo la lanti so pililikna da’ra’y kaluyagan tayo ed sulsulat iran Pangasinan ta pilatek tan labay da nin basaen so nisulat ed Tagalog tan Ingglis.

Anggapo met so suporta odino tagano da’ra’y awiran tan unibersidad ed saray sumusulat tan umaanlong angipalalo la’y panbubulag-bulagan tan pantetelek-telekan da’ra’y akayorong ed lokal a gobierno tayo. Anggapo’y wala ed sikara no omboyangabong ono naandi so kuritan na Pangasinan. Anggapo’y wala no naepel so ilalam ono imahinasion da’ra’y Pangasinenses tan nabalang so kultura tan kamarerua da’ra’y mibabaley. Say kabkabat tan amta da labat a yaliguas et dia ed yalagey na konkriton baley o siudad tan dia ed panamegley na kulturan politika.

No paulianan tayo so tawir tayon litiratura ag arawin bayesen ono laen iya na sumusulat ed kakaabay iran luyag tan yarum ed panulatan da. Ag tayo la nababawi so kopian kanepegan ed saraya no nisulat tan impatalus la ed sananey a salita.

Anggapo’y maoges ed getman “reklamasyon”, balet kanepegan tayon bawien a manguna so karyan tayo sakbay a yabobon iya ed litiraturan onkana ed lapag a bansa.

Nakaukulan tayon bilayen so litiraturan Pangasinan tan mibansag ed saray arum a luyag tan kaagian tayo ed panulat ya mamawi ono manriklama na tawir tayon “gunita” o kanonotan.

Balbaleg so pananisiak a dia ed panamegley na sayan riklamasion nabantagan tan nakabatan tayo so balur na litiraturan Pangasinan tan natukor no angga’d iner so pililikna tan panangaro tayon Pangasinenses ed dilin salita.

Andibali labat la no say labay tayon nagawa et say “Reklamasyon sa Ulyaning Gunita” tan no talagan anggapo la’y nagawaan na sumusulat tan umaanlong tayo ta naemel tan amagaan la’y kanonotan da’ra’y musian Pangasinan.

Source: Retrospect and Prospect of Pangasinan Anlong: Oral Tradition into the 21st Century